Fez

Avrupa ve Asya kıtalarından sonra farklı coğrafyalar görmek ve farklı deneyimler yaşamak istiyoruz. Bu nedenle, Afrika’da yer alan ve benim de özellikle yaşantılarını ve kültürlerini çok merak ettiğim Berberilerin vatanı Fas’a gitmeye karar veriyoruz. Çölde yıldızların altında uyuma fikri beni Fas’a gitme konusunda daha da heyecanlandırıyor. Okyanustan Atlas Dağları’na, dağlardan Sahra Çölü’ne uzanan çok geniş bir coğrafyaya sahip olan Fas’a aslında dünya üzerinde sadece Türkler “Fas” diyor. Bunun da nedeni, Osmanlı Devleti’nin sınırlarını en son Fez kentine kadar genişletmesi olarak düşünülüyor. 

Türkiye’den aktarmasız biletler pahalı olduğundan biz Fas’a Roma aktarmalı Air Arabia ile geliyoruz. Küçük bir havaalanı olan Fez Saiss’den çıkmamız ile “taksi, taksi” diye seslenen bir sürü kişi bizi karşılıyor. Otobüs saatleri belli olmadığından kent merkezine taksiyle gidiyoruz. Havaalanı kent merkezi taksi ücretlerini 150 MAD olarak sabitlemişler. Ne kadar pazarlık yapsanız da fiyatı düşürmüyorlar. Biz de biniyoruz bir taksiye ve merkeze doğru yola çıkıyoruz. Homeland dizisini izleyenler bilirler. Kendimi taksinin içinde Orta Doğu’ya gitmiş Carrie Mathison gibi hissediyorum :) Tabir yerindeyse her yer öylesine ilkel ve farklı ki, bambaşka bir yere geldiğimizi anlamamız uzun sürmüyor.

Yeri gelmişken; 1925 yılına kadar ülkeye başkentlik yapmış olan Fez, dünya üzerindeki en büyük ve en iyi korunmuş Ortaçağ İslam kentlerinden biri. 1981 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Alanı ilan edilmiş olan kent, tam anlamıyla Fas halkının yaşantısını ve kültürünü anlamamızı sağlıyor. 

Fez, 8. yüzyılda II. İdris tarafından kurulan Fezü’l Bali (Eski Fez) ve bundan beş yüzyıl sonra Meriniler tarafından eski kent surlarının dışına kurulmuş Fezü’l Cedid (yeni Fez) olarak iki kısımdan oluşuyor. 

Yeni Fez, geniş caddeler ve Fransız mimarisinin hâkim olduğu yapılara sahip. Eski kent merkezi (medina) ise tam aksine yaklaşık 10.000 daracık sokağıyla tam bir labirenti andırıyor. Medinanın içi tamamen yayalara, motorlulara, bisikletlilere, at ve eşeklere ait. Sokaklar o kadar dar ki bazı yerlerde iki kişi bile zor yürüyebiliyor. Bir de bu sokaklarda insanlar o kadar hızlı ve umursamaz motor kullanıyorlar ki taşıt yolunda yürüdüğümüzden çok daha dikkatli yürümemiz gerekiyor.

Eşim Ömer ile ben de medinanın içinde yer alan Dar Mehdi’de konaklıyoruz. Burası dört odası olan geleneksel Fas evlerinden biri. Dar sokaklarda yürürken nasıl bir yerde konaklayacağımız konusunda epey tereddüt yaşıyorum. Sadece yüksek duvarlar bize sokakta eşlik ediyor. Ta ki kapıdan içeri girip otelimizin otantik atmosferiyle karşılaşana kadar… 

Otelimize giden ince, dar ve penceresiz sokak

Dar Mehdi’nin iç avlusu

Dar Mehdi’nin avlusundan bir detay

Fas’ın meşhur nane çayı. Nereye gidersek gidelim, her şeyden önce mutlaka nane çayı ikram ediyorlar.

Otelimizin avlusunda geleneksel Fas kahvaltımızı yaparken…

Bol hamur işleriyle dolu geleneksel Fas kahvaltısı 

Fez’in eski kent kısmının kuş bakışı şekli balığı andırıyor. Baş ve gövde kısmı Müslümanların yaşadığı “medina”, kuyruk kısmı ise “mellah” (Yahudi mahallesi) olarak adlandırılıyor.

Fas kentlerinde Müslümanların yaşadığı mahallelerde evlerin odaları hep iç avluya bakıyor. Müslümanlar muhafazakâr bir yapıya sahip olduklarından sokağa bakan pencereleri yok. Ama Yahudi mahallelerinde bu durum tam tersi. Yahudilerin evlerinin pencereleri sokaklara bakıyor. Bu da Fas’taki Müslüman ve Yahudi mahallerine ilişkin en önemli fark. Yahudi mahalleleri ile ilgili bir diğer ayrıntı ise, tüm kentlerde kraliyet sarayının çok yakınına kurulmuş olması. Bunun en önemli nedeni, mahallelerin saraya yakın oluşuyla kendilerince güvenlik önlemi almış oluyorlar.

Avluya bakan odalar

Fez’de gezilecek yerlerden bahsetmeden önce, medinada genel olarak GPS’in çok iyi çalışmadığını belirtmek istiyorum. Maps.me uygulaması çoğunlukla bizim işimizi görüyor. Ancak bu uygulama ile de medinanın labirent gibi sokaklarında konumumuzu bulmakta zorlanıyoruz. Bu durumda otelden belli bir ücret karşılığı bir rehber isteyebilir ve medinada görülecek her yere onunla kolaylıkla gidebilirsiniz. Yarım günlük medina turu için 20 Euro gibi bir ücret istiyorlar. Biz bunu tercih etmiyoruz çünkü yanımızda yabancı birisiyle gezmek istemiyoruz. Ayrıca zaten sokaklar da gelen turistlere rehberlik yapmak isteyen insanlarla dolu. Turist olduğunuzu anladıkları an, nereye gitmek istediğinizi sorup sizi oraya götürüyorlar. Sonra sizden para istiyorlar ve hiçbir zaman verdiğiniz parayı beğenmeyip daha fazlasını istiyorlar. Bu durumda daha fazla paranız olmadığını söylerseniz söylenerek de olsa sizi bırakıp gidiyorlar.

Gelelim Fez’de gezilecek yerlere…

Medinayı gezmeye başlamadan önce kente yukarıdan bakmak istiyoruz. Bunun için en güzel nokta Merenid Türbesi’nin bulunduğu tepe. Medinaya yürüyerek yaklaşık 20 dakika uzaklıkta bulunan tepeden kent çok güzel ve bir o kadar da karmaşık görünüyor.

Merenid Türbesi 

Fez

Fez

Cidden çok karmaşık gözükmüyor mu?

Medinanın ana giriş kapısı olan Bab Boujeloud, 1913 yılında Fransızlar tarafından yapılıyor. Üç simetrik kemerle süslü olan kapının medina tarafı yeşil, diğer tarafı mavi mozaikler ile süslü. Bu nedenle “Mavi Kapı” olarak da biliniyor.

Bab Boujeloud

Medinanın iki ana yaya yolu Bab Boujeloud’den başlıyor ve Kairaouine Camii’nin oraya kadar uzanıyor. İlk yol olan Rue Talaa Kebira’da daha çok geleneksel ürünler satılıyor. Ayrıca kasaplar, manavlar ve dericiler de bu sokak üzerinde bulunuyor. Sokaktaki kasapların önünde açıkta etlerin, kellelerin, paçaların olması ve canlı canlı tavuk kesip yolmalarından dolayı bu sokakta çok ağır ve pis bir koku hâkim. Diğeri Rue Talaa Sghira’da ise kitapçılar ile parfüm, kıyafet satan diğer sokağa kıyasla daha modern dükkânlar var. Medinayı gezerken bu ana yollardan yürüdüğünüz sürece yön bulmakta çok zorlanmazsınız. Yollar üzerinde sürekli Bab Boujeloud’i, Kairaouine Camii’yi ve tabakhaneleri gösteren tabelalar var.

Rue Talaa Kebira

Rue Talaa Kebira

Medina sokaklarına araba giremediği için sokaklarda dolaşırken her an karşınıza eşya taşımak için kullandıkları at veya eşekler çıkabiliyor :)

Ebu İnan Medresesi (Bou Inania Madrasa) Karaviyin Camisi’ne rakip olarak Merini Sultanı tarafından yaptırılıyor. Medresenin dışından baktığınızda hiç bir şey ifade etmezken, avlusundan içeri girdiğimizde bambaşka bir dünya bizi karşılıyor. Medrese avlusunun duvarları ilk bakışta çok karmaşık gibi gözükse de aslında çok detaylı bir şekilde işlenmiş sedir ağacı oymaları, el yapımı zelligeler (mozaikler) ve alçı bezemeleriyle dolu.

Ebu İnan Medresesi (Bou Inania Madrasa)

Ebu İnan Medresesi (Bou Inania Madrasa)

Hangi detayı inceleyeceğimi şaşırıyorum.

Aynı şekilde Ömer de…

El yapımı zellige’ler yani mozaikler ve sedir ağacı oymaları

Sedir ağacı oymaları

Şehrin en büyük camisi olan Karaviyin (Kairaouine) Camisi, medinanın tam kalbinde bulunuyor. Tunus’taki Kayrevan kentinden iltica eden bir kadının 9. yüzyılda yaptırdığı cami zaman içerisinde çeşitli eklemeler ile genişletiliyor. Afrika’nın en büyük camisi olan Karaviyin Camisi, dünyanın en eski üniversitelerinden biri olan Karaviyin Üniversitesi’nin bir parçası. Camiye Müslüman olmayanlar giremiyor. 

Karaviyin (Kairaouine) Camisi

Karaviyin (Kairaouine) Camisi

Karaviyin (Kairaouine) Camisi

Fas’taki camilerin girişinde Türkiye’dekinin aksine başörtüsü yok. Ben de şalımı yanıma almayı unuttuğum için bana verdikleri kumaş parçasıyla kafamı kapatıyorum. Fotoğrafın sağındaki caminin yaklaşık 45 senelik imamı. Bizi beklemesinin sebebi ise, elbette para istemek! İşin garip tarafı verdiğimiz parayı az bulduğu için beğenmemesi!

Karaviyin Camisi’nin duvarlarını bir süre takip ediyoruz ve ağaçların gölgelediği minik bir meydan bizi karşılıyor. O kadar kalabalığın içinde sele kapılmış gibi hareket ederken yolun nefes alabileceğimiz bir meydana çıkması bizi çok mutlu ediyor. İşte o karmaşada yüzümüzü güldüren yer, Place Seffarine yani Bakırcılar Meydanı. Yan yana küçük dükkânlarda ustalar itinayla bakırlarını dövüyorlar.

Böyle sakin bir yer beklemeyin. Bu fotoğrafı cuma günü çektiğim için her yer kapalı. Fas'ta esnaf cuma namazından sonra dükkanına geri dönmüyor. Cuma öğleden sonrasını ailesiyle kuskus pilavı yiyerek ve nane çayı içerek geçiriyor.

Place Seffarine

Place Seffarine

Medina sokaklarında yer alan bir diğer turistik yer ise deri tabakhaneleri. Aslında kente hâkim olan o ağır kokunun da ana kaynağı. Fez’de birden fazla tabakhane var. En büyüğü olan Chouara’nın tabelasını sokaklarda sıklıkla görüyorsunuz. Tabakhanelerin çevresinde deri ürünleri satan dükkânların çatılarından tabakhaneye yukarıdan bakabiliyorsunuz. Derilerin kullanılabilir hale gelene kadar geçtiği süreci burada birisi size anlatıyor. (Tabii bahşiş karşılığı!) Derileri boyamak için tamamen doğal ürünler kullanılıyor. Örneğin, naneden yeşil, kınadan turuncu, sedirden kahverengi ve safrandan sarı rengini elde ediyorlar. Üretim olduğu zamanlarda tabakhaneler o kadar kötü kokuyor ki girişte elinize bir tutam nane veriyorlar. Ancak biz cuma günü gittiğimiz ve tüm ülke cuma namazından sonra çalışmadığı için katlanılamayacak kadar kötü bir kokuya maruz kalmıyoruz. 

Deri tabakhanesi

Derileri boyadıkları çukurlar

Derileri boyamadan önce bu şekilde, boyadıktan sonra ise kentin yüksek tepelerinde güneşin altında renk sabitlensin diye bekletiyorlar.

Zamanında ırmağın yönünü değiştirerek kente suyun gelmesini sağlayan Murabıt Sultanı Yusuf Bin Taşfin sayesinde medina sokaklarında sayısız çeşme var. Bunların birçoğu, gördüğüm kadarıyla tıkalı olsa de el yapımı mozaikler ile süslü çeşmeler görülmeye değer.

Rue Talaa Kebira üzerinde bulunan Fontaine Nejjarine

Fas’ın diğer kentlerinde de olduğu gibi burada da birçok kapalı pazar yani souk var. Argan yağından, geleneksel terlikleri olan babuşlara, seramik ürünlerden deri ürünlerine birçok ürün satılıyor. Biz genel olarak insanların tutumundan rahatsız olduğumuz ve satılan tüm ürünlerin ülkemizde de olmasından dolayı bir şey almadık. Ama siz gittiğinizde bir şeyler almak isterseniz çok sıkı pazarlık yapmanız gerektiğini söylemek isterim. Hatta istediğiniz fiyatı vermediğinde yürümeye devam edin, arkanızdan mutlaka koşuyorlar. Tecrübeyle sabit, bizzat arkamızdan koştular ve fiyatı düşürdüler :)

Souk

Souklarda satılan hediyelik eşyalar

Sanki Fez medinasında bir sokakta değil de Ankara Çıkrıkçılar Yokuşu’ndayız.

Kitapçıda Elif Şafak’ın kitabını görünce tanıdık bir sima görmenin mutluluğunu yaşıyoruz. Ama hangi kitabı olduğu konusunda en ufak bir fikrim yok :)

Bab Boujeloud’den başlayan yolumuz hep bir şekilde R’cif Meydanına çıkıyor. Muhtemelen kapı yüksekte kaldığı için kendimizi yokuş aşağı bırakıyoruz. Yolun sonundaki Bab R’cif ve R’cif Camisi bizi karşılıyor. Meydanda yorgunluğumuzu atmak ve bir şeyler içmek için taze meyve suyu satan bir dükkânın önüne oturuyoruz. Portakal suyu içmek için oturduğumuz yerden ben şeker kamışı suyu içerek kalkıyorum :) Hayatımda ilk kez şeker kamışının suyunun çıkarıldığını görünce dayanamıyorum. Benim damak tadıma pek hitap etmese de denemekten zarar gelmez diyorum.

R’cif Meydanı

Şeker kamışının suyunu bu şekilde çıkarıyorlar.

Biz Fez’de dolu dolu bir gün geçiriyoruz ve nihayetinde Fez’e ayırdığımız zaman bitiyor. Sırada fotoğraflarından çok etkilendiğimiz Mavi Şehir Şafşavan var…

Fas'a gitmeden bilmeniz gereken bilgiler için tıklayınız.

Şafşavan gezi notları için tıklayınız.

Marakeş gezi notları için tıklayınız.

Sahra Çölü gezi notları için tıklayınız.